De afgelopen dagen hoor ik op het nieuws regelmatig dat het systeem rond de toeslagenaffaire niet deugt. Men noemt het zelfs een ziek systeem.
Als begeleider van opstellingen doe ik eigenlijk niets anders dan naar systemen kijken. Als het dan over “systemen” gaat wordt er iets in mij wakker. Dan valt mij op dat ik geen enkel voorbeeld kan vinden in mijn praktijk dat ik tot het oordeel ben gekomen dat een systeem niet deugt. Als opsteller heb ik altijd geleerd dat je juist zonder oordeel moet kijken.
Dus laat ik zeggen dat ik het opmerkelijk vind.
Daarbij kom ik tegen dat de media de corona-crisis duiden als de grootste crisis na de tweede wereldoorlog. De verhoorcommissie heeft de vinger gelegd op het handelen van de overheid in flagrante strijd met alle beginselen van de rechtsstaat. Zulk handelen werd alleen gezien ten tijde van de bezetting in diezelfde oorlog. In welke crisis leven wij echt?
Mensen praten over het systeem rond de toeslagenaffaire, maar in de kern spreken ze eigenlijk over de wetgeving rond het toekennen van de toeslag. Ik beschouw dat niet als een systeem op zich, maar slechts één element.
Als ik spreek over “het systeem”, doel ik op het systeem dat we met elkaar “overheid” noemen. Een organisatiesysteem dat van haar oprichter een bestemming heeft meegekregen. De bescherming van de burgers tegen onheil en de zorg voor de zwakkeren in de samenleving lag ooit bij de Koning. Na 1800 heeft “de overheid” deze bestemming gekregen. Hoe deze bestemming gevolgd moet worden is ook duidelijk. De leidende principes van de overheid liggen al sinds 1848 vast in de Grondwet. Natuurlijk is er over de bestemming van de overheid nog veel te schrijven. In dit artikel beperk ik me maar tot deze hoofdlijn.
Ik heb het nog niet opgesteld, maar ik vermoed dat in een opstelling duidelijk zou worden dat de huidige overheid haar oorspronkelijke bestemming is “kwijtgeraakt” en dat delen van de overheid niet meer verbonden zijn met de leidende principes. De symptomen zijn tenminste overduidelijk.
Ziekte kun je vanuit opstellingenwerk zien als de “oplossing” van het systeem voor hetgeen niet op andere wijze aandacht krijgt. Vaak komt er weer balans als het echte probleem wordt gezien en erkend. Met het veranderen van een wet keer je als overheid niet terug naar je bestemming. Wat echt nodig is? Ik doe graag mee aan een opstelling om het zichtbaar te maken.